Skip to main content

Web Content Display Web Content Display

Polskie arytmometry

Fragment wystawy prezentujący Polskie arytmometry. Fot. M. BanaśW XIX wieku na ziemiach polskich zbudowanych zostało wiele przyrządów liczących o oryginalnej konstrukcji.  

Pochodzący z Hrubieszowa Abraham Stern (1769-1842) swój pierwszy przyrząd zaprezentował w Warszawskim Królewskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk w grudniu 1812 r. Na początku 1817 roku przedstawił inną maszynę służącą do obliczania pierwiastków, wreszcie  30 kwietnia 1817 roku  Stern przedstawił Towarzystwu swoje ostateczne dzieło – maszynę rachunkową, która łączyła funkcje obu poprzednich modeli.  

Kontynuatorem prac Sterna był jego zięć Chaim Zelig Słonimski (1810— 1904), który zaprojektował kilka maszyn liczących. Pierwsza z nich to maszyna do dodawania i odejmowania. Została skonstruowana ok. 1840 roku. Słonimski zaprezentował ją na Uniwersytecie w Królewcu w 1841 roku. Wraz ze skonstruowaną później maszyną do mnożenia pokazał ją w Pruskiej Akademii Nauk w Berlinie (1844) oraz w  Akademii Nauk w Petersburgu (1845), gdzie otrzymał za nią Nagrodę Demidowa. Uzyskał także patent na jej produkcję na 10 lat. Maszyna składała się z kilku połączonych ze sobą kół o 24 zębach. Na wystawie pokazany został jedyny zachowany egzemplarz tego przyrządu, sygnowany przez warszawskiego mechanika i optyka Jakuba Pika (1806-1897).  

Wyjątkowo oryginalną i niepowtarzalną konstrukcją była maszyna  do mnożenia, której budowa oparta była o twierdzenie z teorii liczb autorstwa samego Słonimskiego. Wykorzystał on zasadę działania pałeczek Napiera, zaś jego twierdzenie pozwalało określić, kiedy będzie następowało przeniesienie wartości do wyższej pozycji dziesiętnej. Maszyna Słonimskiego miała  formę pudełka o wymiarach 40 × 33 × 5 cm. Można było ją wykonać całkowicie z drewna, co sprawiało, że jej koszt mógł być  relatywnie niski. Drewniany model takiej maszyny ze zbiorów Prof. Sysło również został zaprezentowany publiczności.  

Konstruktorem maszyn liczących był także warszawski zegarmistrz Abraham Izrael Staffel (1814-1885). Pierwszą z nich pokazał na wystawie przemysłowej  w Warszawie w 1845 roku. Umożliwiała wykonanie  czterech podstawowych działań oraz potęgowanie i wyciąganie pierwiastków kwadratowych. Maszynę tę Staffel pokazał również na Wystawie Światowej w Londynie w 1851 roku, gdzie została nagrodzona medalem. W Londynie Staffel prezentował również urządzenie służące do dodawania i odejmowania ułamków o mianownikach 10, 12, 15, a w 1858 roku, na wystawie w Warszawie, pokazał prosty przyrząd do dodawania i odejmowania  liczb siedmiocyfrowych.  

 

Download files
pdf
Plansza Słonimski
pdf
Plansza Staffel
pdf
Plansza Stern

Web Content Display Web Content Display

Kontakt: dr Maciej Kluza - Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego