Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

ROZWÓJ MYŚLI GEOGRAFICZNEJ W POLSCE

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Historia geografii polskiej

Sala I. Mapa jako narzędzie pracy geografa

Mapa jako narzędzie pracy geografaSposoby zbierania danych i ich analizowania są charakterystyczne dla każdej dziedziny nauki. Geografia wyróżnia się opracowywaniem informacji przestrzennej. Najlepszym narzędziem do ich analizowania jest mapa. Dokument kartograficzny nie jest bowiem jedynie ilustracją, obrazkiem pokazującym dany problem w sposób efektowny. Mapy tematyczne są precyzyjnymi wykresami, pozwalającymi na zestawianie informacji bez ich statystycznego przeliczania. Podstawą jest mapa topograficzna, na niej dopiero nanosi się szczegółowe informacje z danej dziedziny.


    Obecnie rozwój komputerowych systemów informacyjnych pozwolił na zorganizowanie Geograficznych Systemów Informacyjnych (GIS), których ideą jest stworzenie rozległej i różnorodnej bazy danych obiektów o ściśle określonych współrzędnych geograficznych. Wyświetlane są w postaci map, zgodnie z życzeniem użytkownika. Dodatkowo mogą być one prezentowane w formie dynamicznej - np. obrazując stopniowe zalewanie kraju przez falę powodziową. W dzisiejszych czasach zbierając dane w terenie korzysta się z odbiorników GPS (Global Position System), zapisujących współrzędne każdego punktu pomiarowego, najczęściej również z ich wysokością.


    W sali pokazano również jak można przekształcić zdjęcie lotnicze w mapę topograficzną, zaprezentowano różne rodzaje map tematycznych oraz system GIS.

Sala II. Początki geografii w Polsce

Początki geografii w PolsceW Europie Polska jako państwo pojawiła się po przyjęciu chrześcijaństwa (966 r.). Początkowo pracą naukową zajmowały się pojedyncze osoby, należące do stanu duchownego. Rozwój szkół parafialnych, przyklasztornych, ale przede wszystkim utworzenie Uniwersytetu Krakowskiego (1364 r.) umożliwiło dostęp do kształcenia.

Reaktywacja Uniwersytetu (1400 rok), wraz ze zmianą jego organizacji i zasad uczenia, spowodowały szerszy dostęp do wiedzy ludzi różnych stanów. W XV wieku ponad połowa wykładowców Akademii była pochodzenia mieszczańskiego lub chłopskiego. Wysoki poziom wykładów z nauk ścisłych powodował, że w XVI wieku polska matematyka i astronomia miały znacząca pozycję w świecie europejskim. Okres ten nazywany jest „złotym wiekiem w geografii polskiej". Stopniowe umacnianie się naszego kraju, rozwijanie struktur administracyjnych i wojskowych przyczyniało się do zwiększonego zainteresowania geografią. Znaczna tolerancja dla prądów reformatorskich w Polsce powodowała, że przyjeżdżały i zadamawiały się osoby prześladowane w innych krajach europejskich.  

Przełom XVII i XVIII wieku, to czas licznych wojen i konfliktów, co spowodowało zastój i upadek struktur państwowych. Silny wpływ szkół jezuickich, zamykanie szkół innowierczych oraz znaczne osłabienie pozycji Akademii spowodowało upadek życia naukowego w naszym kraju.

 

Rozwój poszczególnych dziedzin do końca XVII wieku.

Osłabienie państwa za czasów saskich (1697-1763) oraz docierające do kraju idee oświeceniowe powodowały, że coraz więcej osób światłych zdawało sobie sprawę z konieczności zreformowania kraju. Sprzyjały temu rządy Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795). Król popierał działania mające na celu usprawnienie i unowocześnienie działania państwa. Równocześnie próbowano zmienić mentalność ludzi poprzez ich edukację. i rozwój świadomości społecznej, obywatelskiej i patriotycznej.

Dążono do stworzenia rzeczypospolitej obywatelskiej, czego przykładem jest Konstytucja 3-go Maja (1791), trzecia po Konstytucji Korsyki (1755) i stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (1787) demokratyczna konstytucja na świcie – wyprzedzająca o 4 miesiące Konstytucję Republiki Francuskiej.

Jedną z najważniejszych zmian w świecie nauki było stworzenie świeckiej kadry naukowców i nauczycieli oraz przebudowanie systemu oświaty. Równocześnie rozwój nauk fizycznych, przyrodniczych i matematycznych, stworzenie z nich nauk doświadczalnych, zaowocowało nowymi placówkami badawczymi (gabinety naukowe, obserwatoria etc.).

Niestety rozwój państwa i nauki przerwały kolejno trzy rozbiory (1772-1795), w wyniku których Polskę rozdzielono pomiędzy trzech zaborców a kraj przestał formalnie istnieć.

Rozwój poszczególnych dziedzin w XVIII wieku.

Sala III. Czas zaborów

Czas zaborówW wyniku ostatniego rozbioru pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię (1795 rok) Polska utraciła niepodległość. W 1815 roku po klęsce Napoleona Bonaparte powstało Królestwo Polskie, podporządkowane całkowicie Rosji, co ostatecznie przypieczętowało czas niewoli.

Rozpoczął się okres walki o odzyskanie niepodległości, ale przede wszystkim o zachowanie jednści narodu, tożsamości i świadomości własnego kraju. Niewola przerwała niezwykle dynamiczny i twórczy czas reformy kraju i pracy nad tworzeniem nowoczesnego społeczeństwa. Osoby zaangażowane wcześniej w reformy i prace społeczne, skupiły się teraz na pracy badawczej.

W geografii polskiej był to czas tworzenia naukowych podstaw tej dziedziny i przekształcania jej w samodzielną dyscyplinę. Nadawano pierwsze doktoraty, wiele uwagi poświęcono tworzeniu polskiego słownictwa i nazewnictwa fachowego. Powołano również drugą w Europie katedrę geografii, którą kierował Wincenty Pol.

Nauka rozwijała się w inny sposób w każdym z zaborów: austriacki pozwalał na największą wolność, najsurowsze przepisy dotyczyły zaboru pruskiego. Wiele osób zmuszonych było do opuszczenia kraju: zsyłane za działalność polityczną na Syberię lub uciekając za granicę przed represjami.

 

Badania w geografii w tym czasie dotyczyły zagadnień:

– podróżnictwa i jego znaczenia geograficznego oraz kulturowego;

– prac ekonomiczno-statystycznych i historycznych;

– prac o charakterze regionalnym.

Sala IV. Okres międzywojenny

Okres międzywojennyPo zakończeniu I wojny światowej Polska ponownie pojawiła się jako państwo. Konieczne było ujednolicenie organizacyjne i strukturalne pozostałości po trzech zaborach w jedne sprawnie działający kraj. WIG, WIG

W dziedzinie geografii wyodrębniły się zwarte ośrodki geograficzne działające we wszystkich uniwersytetach, w samodzielnych instytucjach naukowych, Nauka ta obecna była również w większości specjalistycznych szkół wyższych.

Wyraźnie zaznaczała się specjalizacja placówek w zakresie poszczególnych dziedzin geograficznych. Wokół profesorów gromadziły się grupy badawcze. W obrębie poszczególnych specjalizacji tworzyli oni polskie szkoły o wyraźnie określonych metodach prowadzenia badań i analizowania otrzymanych danych. Polscy naukowcy aktywnie uczestniczyli w organizacjach międzynarodowych. Rozwijały się badania terenowe, również zagraniczne ekspedycje naukowe.

Oficyny wydawnicze.

Rozwój poszczególnych dziedzin w okresie międzywojennym.

Sala V. Dydaktyka i metodyka nauczania geografii

Sala V. Dydaktyka i metodyka nauczania geografiiGłównymi momentami było:
  • utworzenie Akademii Krakowskiej;

 

  • powstanie znakomitych szkół innowierczych w okresie reformacji;

 

  • reforma oświeceniowa, której początki to Collegium Nobilium ks. Konarskiego a głównym elementem działalność Komisji Edukacji Narodowej;

 

  • okres niewoli, kiedy powstała pierwsza katedra geografii a Wincenty Pol nakreślił główne kierunki rozwoju nowoczesnej geografii i nowoczesnej metodyki nauczania geografii;

 

  • okres międzywojenny, w którym powstało szereg podręczników, książek metodycznych i pomocy naukowych mających na celu ujednolicenie poziomu edukacji na terenach dawnych zaborów, prowadzono również szeroko zakrojoną akcję oświatową i liczne kursy dla nauczycieli;

 

  • II wojna światowa i nauczanie konspiracyjne.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Kontakt: dr Małgorzata Taborska - Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego