Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Machinae Calculatoriae

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Polskie arytmometry

Fragment wystawy prezentujący Polskie arytmometry. Fot. M. BanaśW XIX wieku na ziemiach polskich zbudowanych zostało wiele przyrządów liczących o oryginalnej konstrukcji.  

Pochodzący z Hrubieszowa Abraham Stern (1769-1842) swój pierwszy przyrząd zaprezentował w Warszawskim Królewskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk w grudniu 1812 r. Na początku 1817 roku przedstawił inną maszynę służącą do obliczania pierwiastków, wreszcie  30 kwietnia 1817 roku  Stern przedstawił Towarzystwu swoje ostateczne dzieło – maszynę rachunkową, która łączyła funkcje obu poprzednich modeli.  

Kontynuatorem prac Sterna był jego zięć Chaim Zelig Słonimski (1810— 1904), który zaprojektował kilka maszyn liczących. Pierwsza z nich to maszyna do dodawania i odejmowania. Została skonstruowana ok. 1840 roku. Słonimski zaprezentował ją na Uniwersytecie w Królewcu w 1841 roku. Wraz ze skonstruowaną później maszyną do mnożenia pokazał ją w Pruskiej Akademii Nauk w Berlinie (1844) oraz w  Akademii Nauk w Petersburgu (1845), gdzie otrzymał za nią Nagrodę Demidowa. Uzyskał także patent na jej produkcję na 10 lat. Maszyna składała się z kilku połączonych ze sobą kół o 24 zębach. Na wystawie pokazany został jedyny zachowany egzemplarz tego przyrządu, sygnowany przez warszawskiego mechanika i optyka Jakuba Pika (1806-1897).  

Wyjątkowo oryginalną i niepowtarzalną konstrukcją była maszyna  do mnożenia, której budowa oparta była o twierdzenie z teorii liczb autorstwa samego Słonimskiego. Wykorzystał on zasadę działania pałeczek Napiera, zaś jego twierdzenie pozwalało określić, kiedy będzie następowało przeniesienie wartości do wyższej pozycji dziesiętnej. Maszyna Słonimskiego miała  formę pudełka o wymiarach 40 × 33 × 5 cm. Można było ją wykonać całkowicie z drewna, co sprawiało, że jej koszt mógł być  relatywnie niski. Drewniany model takiej maszyny ze zbiorów Prof. Sysło również został zaprezentowany publiczności.  

Konstruktorem maszyn liczących był także warszawski zegarmistrz Abraham Izrael Staffel (1814-1885). Pierwszą z nich pokazał na wystawie przemysłowej  w Warszawie w 1845 roku. Umożliwiała wykonanie  czterech podstawowych działań oraz potęgowanie i wyciąganie pierwiastków kwadratowych. Maszynę tę Staffel pokazał również na Wystawie Światowej w Londynie w 1851 roku, gdzie została nagrodzona medalem. W Londynie Staffel prezentował również urządzenie służące do dodawania i odejmowania ułamków o mianownikach 10, 12, 15, a w 1858 roku, na wystawie w Warszawie, pokazał prosty przyrząd do dodawania i odejmowania  liczb siedmiocyfrowych.  

 

Pliki do pobrania
pdf
Plansza Słonimski
pdf
Plansza Staffel
pdf
Plansza Stern

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Kontakt: dr Maciej Kluza - Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego