Widok zawartości stron Widok zawartości stron

O wystawie

Różnego rodzaju przyrządy towarzyszyły człowiekowi od zarania cywilizacji. Te najwcześniejsze, wykonane już w starożytności - astronomiczne i geodezyjne - służyły do działań praktycznych: określania czasu, świąt religijnych, pór roku, wytyczania gruntów. Z czasem, praktycznie od XVII wieku, zaczęły powstawać konstrukcje urządzeń do badania Natury sięgające w głąb mikro- i makroświata. W XX wieku, dzięki nowoczesnym przyrządom, możliwe stały się zarówno loty w Kosmos jak i poznanie najmniejszych cząstek materii.

 

Na przestrzeni wieków przyrządy badawcze, oprócz konstrukcji, zmieniały również swoją formę. Te najwcześniejsze wykonywane były z drewna, kości, mosiądzu. W wiekach XVII i XVIII częstokroć były srebrzone lub złocone, a prawie zawsze bogato ornamentowane.

Wiek XIX przyniósł istotne zmiany wytwórczości przyrządów. Strona estetyczna ustąpiła miejsca dokładności wskazań i wygodzie używania. W ich konstrukcji dominować zaczęły nowoczesne materiały. Stopniowo pojawiały się towarzyszące im urządzenia rejestrujące i obliczające. Główne elementy urządzeń zabudowywano; w I połowie XX w. pojawiła się era urządzeń zamkniętych w "czarnych skrzynkach".

Narzędzia do badania Natury w wieku XXI to już całkowicie skomputeryzowane, o prostych formach, skomplikowane aparaty obsługiwane przez wysoko wykwalifikowanych specjalistów.

 

Z punktu widzenia formy, instrumenty badawcze wieku XX stanowią pośredni etap pomiędzy czytelnymi w kształcie, zrozumiałymi konstrukcjami XIX wiecznych przyrządów obserwacyjnych a aparaturą XXI wieku, której kompaktowe formy nie pozwalają na odczytanie funkcji.

Kilka charakterystycznych dla XX wieku typów przyrządów pokazanych zostało na niniejszej wystawie. Należą do nich m.in. mikroskopy, mierniki, instrumenty analityczne do badania składu lub stężenia substancji. Prezentowane XX-wieczne przyrządy pokazują różnorodność form i materiałów. Obok niejednolitej wartości naukowej, różnią się także wzornictwem, począwszy od w drewno oprawnych mierników elektrycznych z lat 1920-tych po nowoczesny wówczas w formie mikroskop elektronowy z lat 1960-tych.

 

Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego posiada najliczniejszą w Polsce kolekcję historycznych przyrządów naukowych. Ich znaczenie dla dziedzictwa nauki jest niebagatelne. One właśnie, obok źródeł dokumentujących rozwój teorii i idei naukowych, są ważnym, materialnym świadectwem rozwoju nauki. Instrumenty badawcze są również ilustracją postępu technologicznego. Często jako pierwsze posiadały one nowoczesne rozwiązania konstrukcyjne i materiałowe, wprowadzane później do narzędzi codziennego użytku. Historyczne przyrządy naukowe są również ważnym źródłem informacji o poziomie i rozwoju wytwórczości urządzeń precyzyjnych na przestrzeni dziejów.

 

Ewa Wyka

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Kontakt: dr Małgorzata Taborska - Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego